O luftë, çfarë bëre o i poshtër (video)

Lufta nuk ka të bëjë vetëm me të vdekurit dhe të plagosurit, gjakun dhe dhimbjen, humbjen e banesave. Shumë shpesh është diçka më shumë – një humbje e moralit, kuptimit të jetës, vetëbesimit. Do të thotë edhe vuajtje dhe trauma të thella psikologjike, pasojat e të cilave ndonjëherë zgjasin gjithë jetën, dhe… faj. Po flasim për përdhunim.

Burrat po bëhen gjithnjë e më shumë viktima. Një çerek shekulli më parë serbët ushtronin dhunë seksuale ndaj meshkujve shqiptarë. Publikimi rus i BBC drejton fjalët e njërit prej tyre:

“Unë ende ndihem si një person i gjymtuar.”

Nuk ka parashkrim për krime të tilla. Pak kohë më parë, policia e Kosovës arrestoi një serb dhe e akuzoi për krime të kryera 25 vjet më parë. Albani (emri i ndryshuar për arsye etike) është një shqiptar etnik. Për gati dy dekada, ai mendoi se ishte i vetmi mashkull i mbijetuar i dhunës seksuale gjatë luftës së Kosovës në vitet 1990. Është e kuptueshme – Gratë që janë nënshtruar dhunës shpesh preferojnë ta fshehin këtë fakt, madje edhe kur bëhet fjalë për burrat…

Albani, i cili tashmë është mbi dyzet vjeç, e kuptoi se nuk ishte vetëm pas futjes së një ligji që parashikon ndihmë shtesë për të mbijetuarit e përdhunimit.

Ai ishte 17 vjeç kur familjes së tij iu desh të largohej nga fshati i tyre i lindjes në Kosovë dhe të fshihej kudo që të mundnin. Ushqimi ishte i pakët dhe një ditë Albani u kthye në shtëpi për të marrë një thes me grurë. Në kopsht ai u ndalua nga një grup personash me uniforma të policisë serbe, të cilët e futën me forcë brenda në shtëpi. Burri kujton:

“Në fillim nuk e kuptova se çfarë po ndodhte. Ndjeva dhimbje dhe mendova se po më goditnin me thikë pas shpine. Pastaj kuptova se më kishin zhveshur dhe po më bënin gjërat më të tmerrshme. Më ra të fikët”.

Edhe tani burrit i dridhet zëri nga këto kujtime. Dritoni (emri i ndryshuar) i kupton ndjenjat e tij si askush tjetër, edhe pse ata nuk janë takuar kurrë. Dritoni tani i ka kaluar të 60-at dhe për shumë vite ka mbajtur të njëjtin sekret. Ai u përdhunua vazhdimisht, dhe në vitin 1999 ai i mbijetoi një përdhunimi në grup.

Kjo ndodhi derisa ai ishte mbajtur për 30 ditë në një burg në Kosovë, të cilin ai beson se drejtohej nga një grup paramilitar serb. Ai mendoi se gjëra të ngjashme mund të kishin ndodhur me burra të tjerë, por ai mund t'i tregonte vetëm gruas së tij për këtë – ai nuk mund t'i besonte sekretin e tij të trishtuar askujt tjetër.

Në luftën e viteve 1998-1999 në Ballkan, e cila shpërtheu pas rënies së Jugosllavisë, vdiqën rreth 130 mijë njerëz. Sipas vlerësimeve më të përafërta, vetëm në Kosovë janë dhunuar 10-20 mijë persona.

Kosova kërkoi pavarësinë dhe Serbia iu përgjigj me shtypje brutale të popullatës etnike shqiptare. Kjo rezultoi në përleshje të armatosura në shkallë të gjerë, dhe më vonë të dyja palët u akuzuan për kryerjen e mizorive, duke përfshirë përdhunimin e civilëve.

Njëzet vjet më vonë, në vitin 2018, qeveria e Kosovës miratoi një ligj sipas të cilit personave që ishin sulmuar seksualisht u jepej zyrtarisht statusi i viktimave të luftës dhe u jepej e drejta për ndihmë financiare. Dhe vetëm atëherë filloi të hapej kjo faqe tragjike e ditëve të shkuara.

Ligji i ndihmoi Albanin dhe Dritonin të thyejnë heshtjen gati njëzetvjeçare dhe të kapërcejnë një nga tabutë e fundit të asaj lufte. Dy mijë kosovarë – burra dhe gra – kanë dalë nga hija për të kërkuar njohjen zyrtare si viktima të luftës. Aktualisht këtë status e kanë marrë 1600 persona, mes të cilëve 84 meshkuj. Fillimisht, afati për dorëzimin e aplikimeve përfundoi në shkurt 2023, por më pas autoritetet e zgjatën atë deri në maj 2025.

Albani jeton ende në shtëpinë modeste familjare ku ka lindur dhe ka pësuar dhunë. Ai thotë: “Është e tmerrshme, por nuk kam pasur kurrë mundësi të lëviz”. Korridori ku ndodhi përdhunimi lidh kuzhinën e vogël, banjën dhe dhomat e gjumit. Sot Albani jeton në këtë shtëpi me gruan dhe fëmijët. Dhe asnjëri prej tyre nuk dyshon se çfarë ka ndodhur me burrin dhe babain e tyre në këtë shtëpi. Burri thotë:

“Nuk dua që ta dinë sepse edhe sot ka raste kur do të doja të mos ekzistoja fare. Më vranë moralin dhe ndonjëherë shqetësohem nëse jam mjaftueshëm burrë – është një barrë e rëndë”.

Gjatë gjithë këtyre viteve, Albani foli vetëm një herë për atë që ndodhi: disa ditë pas përdhunimit, ai i rrëfeu babait të tij:

“Ai ishte i tronditur, por ishte i lumtur që isha gjallë. Sipas tij, ata mund të më kishin vrarë mua.”

Ai kujton atë që ndodhi dhe lotët i rrjedhin në fytyrë – dhimbja është ende shumë e dukshme. Edhe Dritoni në fillim donte t'i tregonte babait të tij për atë që ndodhi, por ndryshoi mendje:

“Babai im ishte tashmë i moshuar dhe i sëmurë, kisha frikë se historia ime do ta vriste. Por ai vuri re se diçka nuk shkonte dhe tha se unë ndoshta po fsheha diçka.”

Në fund, në një moment, në pamundësi për të përballuar këtë presion psikologjik, ai i tha gruas së tij. Duke e mbushur fytyrën me të dyja duart, ai thotë:

“Ajo e pranoi. Unë nuk kisha faj për atë që më ndodhi.”

Organizata për të drejtat e njeriut Human Rights Watch e quan përdhunimin gjatë luftës ballkanike “një instrument i spastrimit sistematik etnik” të iniciuar nga regjimi i ish-presidentit serb Slobodan Millosheviç. Për shumë vite, tema e dhunës seksuale ishte tabu tek gratë e Kosovës, thotë Feride Rushiti, mjeke dhe aktiviste për të drejtat e njeriut. Ajo filloi të dokumentojë rastet e përdhunimeve gjatë luftës, kur punonte në një kamp refugjatësh në veri të Shqipërisë – në atë kohë shumë kosovarë po vinin atje. Rushiti thotë:

“Njerëzit mendonin në stereotipe: burrat i ndalonin gratë të flisnin publikisht për atë që ndodhi, sepse kjo do të thoshte se nuk mund t'i mbronin ato.”

Pas përfundimit të konfliktit, ajo themeloi Qendrën Kosovare të Rehabilitimit për Viktimat e Torturës (QKRMT), një organizatë joqeveritare që ofron mbështetje psikologjike dhe ligjore për të mbijetuarit e dhunës. Fillimisht objektin e vizitonin vetëm gratë, por që nga viti 2014, kur ligji për njohjen e viktimave të dhunës u diskutua për herë të parë në parlamentin e Kosovës, edhe burrat filluan të kërkojnë mbështetje.

“Tradicionalisht, nga burrat pritet që të mbrojnë familjen dhe të mos luajnë viktima.”

OJQ-të përkatëse, duke përfshirë QKRMT-në, ndihmojnë në verifikimin e historive të viktimave në mënyrë që ato të marrin përfitime qeveritare prej rreth 230 euro në muaj – rreth një e treta e pagës mesatare në Kosovë. Albani mësoi ligjin e ri nga lajmet. Por vendimi për t'i dhënë fund heshtjes njëzet vjeçare, pranon ai, ishte i vështirë për të. Ai ishte në gjendje të arrinte në qendër vetëm në përpjekjen e tretë – dy të parat shkaktuan rrahje dhe dridhje të zemrës së tij dhe çdo herë ai tërhiqej prapa. Në pranverën e vitit 2019, ai më në fund u pajtua me veten. Dritoni ishte po aq i stresuar kur mendoi të tregonte historinë e tij:

“Doja shumë t’i tregoja dikujt, por e dija se nuk kisha ku të shkoja, kështu që kur më në fund e bëra, ndjeva një lehtësim të madh.”

Të dy burrat morën ilaçe kundër depresionit dhe ankthit të përshkruara nga mjekët pas përfundimit të luftës për të përballuar ankthet, rrahjet e shpejta të zemrës dhe ndryshimet e humorit. Vetëm pasi kontaktuan QKRMT-në, ata morën mbështetje psikologjike, e cila i ndihmoi të gjenin rrënjën e problemit. Albani kujton:

“Ata më thanë se nuk ishte faji im, sepse unë isha një civil i pambrojtur dhe faji është i kriminelëve që ma bënë këtë”.

Dritoni pranon se prej kohësh dëshironte të hapej me dikë, por nuk dinte ku të shkonte:

“Unë ende ndihem si një person i dëmtuar, por pasi fola për atë që ndodhi, fillova ta përballoj situatën pak më mirë.”

Ai shpesh pyet nëse gjëra të ngjashme mund të ndodhin diku tjetër, veçanërisht kur shikon lajmet për ngjarjet në Ukrainë, Izrael dhe Gaza. Dhe ai thotë, duke iu drejtuar viktimave të dhunës:

“Këshilla ime për të gjithë [с кем это может произойти] – shko dhe na trego për këtë. Nuk ka turp në këtë, ne duhet të flasim për të.”

Përveç ofrimit të ndihmës për viktimat, QKRMT mbledh edhe prova kundër përdhunuesve në mënyrë që ata të dalin në gjyq. Problemi është se edhe pse viktimat janë të gatshme të dëshmojnë në gjykatë, ata nuk e dinë identitetin e autorëve. Psikologu i Qendrës Selvi Izeti thotë:

“Ne rrallë jemi në gjendje të marrim emrat e tyre ose përshkrimet fizike sepse këta njerëz mbanin maska ​​kur kryen krimet.”

Vetëm në vitin 2021, një gjykatë dënoi policin Zoran Vukotiç, një serb etnik nga Kosova, me dhjetë vjet burg për përdhunimin e grave dhe pjesëmarrjen në persekutimin e civilëve shqiptarë gjatë luftës. Ky ishte aktgjykimi i parë për një rast të dhunës seksuale gjatë luftës së viteve 1998-1999 dhe po quhet historik në Kosovë.:

“Ai u dha shpresë viktimave të tjera se torturuesit e tyre mund të dënoheshin edhe vite pasi kishin kryer krimin.”

Vendet e tjera të Ballkanit, si Kroacia dhe Bosnja dhe Hercegovina, kanë ligje të ngjashme me ato të Kosovës, dhe numri i personave të njohur zyrtarisht si viktima të luftës për shkak të dhunës që ata duruan po rritet çdo vit.

Në Serbi situata është ndryshe. Ky vend nuk i numëron njerëzit e përdhunuar si viktima civile të luftës. Dhe deri më tani, në mesin e serbëve, të cilët gjithashtu u nënshtruan dhunës gjatë luftës, nuk kishte njerëz të gatshëm për të treguar historinë e tyre.

Që nga fillimi i pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, janë shfaqur raporte për dhunë seksuale në duart e ushtrisë ruse. Pas një viti të armiqësive aktive, autoritetet ukrainase regjistruan qindra raste dhune të kryera ndaj grave, burrave, fëmijëve dhe personave LGBT. Me ç'pushtimin e territoreve, më shumë raste të tilla bëhen të njohura…

Source link